Crocus, Cornelius (1500-1550)

30 maart 2010

I. Biografie

Cornelius Crocus (Croock,Kroock,Amsterdam 1500 – Rome 1550) bracht het grootste deel van zijn leven in Amsterdam door. In 1517-1521 studeerde hij in Leuven bij Barlandus en mogelijkerwijs bij Alardus van Amsterdam, met wie hij later in vriendschap verbonden de ideeën van de Reformatie bestreed. Waarschijnlijk ontving hij vóór 1531 de lagere wijdingen van bisschop John Fisher in Engeland. In 1521-1537 gaf Crocus onderwijs in Amsterdam, vanaf ca. 1531 als rector. Daarna (1538­1544) studeerde hij theologie in Leuven en bezocht hij Rome (1540). Of hij op zeker moment in deze jaren (of later) priester gewijd is,staat niet vast.In 1544-1549 was hij voor de tweede maal rector van de Oudezijdsschool in Amsterdam. Het aanbod van een professoraat te Coimbra weigerde hij. In mei 1550 reisde hij vanuit Leuven via Parijs naar Rome, waar hij bij de Jesuiten, met wie hij in Leuven al contact had, intrad. Eind 1550 overleed hij te Rome.

II. Geschriften

Crocus’ oeuvre omvat brieven, werken voor de school, theologisch-polemische geschriften en één drama.

Epistolografie

Van Crocus is een klein aantal brieven bewaard: aan Erasmus (Allen, Ep. 2354), aan Alardus, Cannius, aan leerlingen en de Amsterdamse vroedschap (1549). De brieven vormen vaak de opdracht van of inleiding op een werk (cf. de Colloquiorum puerilium formulae aan Cannius, het drama Joseph aan Martinus Nivenius etc.). Crocus’ belangrijkste brief is het door Alardus gepubliceerde tractaat tegen Joannes Sartorius, waarin Crocus op Alardus’ verzoek de sola-fide-leer, door Sartorius verdedigd, vanuit het Oude en Nieuwe Testament trachtte te weerleggen (hierin opgenomen ook Crocus’ Oratio in vitam Domini nostri Iesu Christi).

Didactische werken

De Farrago sordidorum verborum,ter bevordering van goed taalgebruik,werd door Alardus 1529 tezamen met Erasmus’ Paraphrasis in Elegantias Laurentii Vallae uitgegeven en is later, immens populair, vaak herdrukt. In 1537 verschenen de Absolutissima propaedeumata (in 1549 herdrukt), waarin het Latijn als spreektaal onderwezen wordt. Dit gebeurt ook in Crocus’ Colloquiorum puerilium formulae (1534), naar het voorbeeld van Erasmus’ Colloquia.

Drama

Het drama Joseph (over Josef in Egypte) voerden Crocus’ leerlingen dec. 1535 voor het eerst op; in 1536 werd het bij Joannes Steels in Antwerpen gedrukt.

Theologisch

Theologisch-polemisch is Crocus’ geschrift Dissertatiuncula contra Anabaptismum uit 1535 (cf.Alardus’ Baptismus Christianus), waarin het katholieke standpunt over de doop uiteengezet wordt. De Ecclesia (1536), opgedragen aan Cannius, richt zich tegen ketterse opvattingen en is tegelijkertijd een predikantenhulp. In Alardus’ Parasceve (1532) werden Crocus’ Piae precationes in Passionem Jesu Christi opgenomen (herdruk 1533).

III.Werken

» Een volledige bibliografie bij Kölker, pp. 302-336. Ode sacra (1544) in: C.L. Heesakkers, W.G. Kamerbeek, Carmina scholastica Amstelodamensia, Leiden, 1984, pp. 10-16.

IV. Literatuur.

» BHAPB 1972, 1988. » A.J. Kölker, Alardus Aemstelredamus en Cornelius Crocus. Twee Amsterdamse priester-humanisten,

Nijmegen, 1963. » Allen VIII, p. 494, inl. Ep. 2354. » CE s.v. (Cornelis) Croock. » Emily Kearns, Pagan Wisdom, Christian Revelation.Two Latin Biblical Plays, in: HL 36 (1987), pp.

212-238 (bijz. pp. 231-238). » P.J.A. Nissen, De katholieke polemiek tegen de dopers, Heerlen, 1988, passim. » J. Trapman, ‘Ioannes Sartorius (ca. 1500-1557), gymnasiarch te Amsterdam en Noordwijk, als

Erasmiaan en Spiritualist’, in: NAKG/ DRCH 70 (1990), pp. 30-51.

[M.L. van Poll-van de Lisdonk]

Citeerinstructie:

M.L.van Poll-van de Lisdonk,‘Cornelius Crocus’in:Jan Bloemendal en Chris Heesakkers,eds., Bio­bibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www.dwc.huygensinstituut.nl