Pulmannus, Theodorus (1511-1581)

30 maart 2010

I. Biografie 

Theodorus Pulmannus werd in 1511 geboren in Kranenburg, een klein stadje in de buurt van Nijmegen net over de grens met Duitsland. Op jonge leeftijd (vóór hij 16 was) overleed zijn vader en moest hij zijn studie afbreken om voor het gezin te zorgen. Hij ging daarom in de leer bij zijn oom, een lakenbereider. Die zorgde ervoor dat hij zich daarna in Antwerpen kon vestigen. Overdag werkte hij als lakenbereider en handelaar om daarna ’s avonds bij zijn boeken en handschriften de teksten van Latijnse auteurs te bestuderen.Toen hij Christoffel Plantijn leerde kennen,vond hij een vaste uitgever van zijn edities en aantekeningen. Op het einde van zijn leven (1579) werd Pulmannus eindelijk bevrijd van zijn kwelling als lakenbereider toen hij een aanstelling kreeg als ontvanger van de wijnaccijnzen bij de stad Antwerpen. Lang kon hij er echter niet van genieten. Hij overleed immers in 1581.Tijdens zijn laatste jaren was zijn zoon Jan zijn grote trots. Die werkte in Plantijns boekhandel en werd later Plantijns vertegenwoordiger in het Spaanse Salamanca. 

II. Geschriften 

Aanvankelijk ging Pulmannus’ interesse vooral uit naar vroegchristelijke auteurs. Omstreeks 1537 verscheen in Basel bij Oporinus zijn eerste tekstuitgave: een editie van Juvencus en Sedulius; in 1559 te Antwerpen bij Joannes Bellerus een uitgave van het werk van Dominicus Mancinus en andere christelijke teksten. Daarna ging zijn belangstelling meer uit naar klassieke auteurs. Uitgaven van de komedies van Terentius en de werken van Horatius verschenen in 1555 en 1557 bij Martinus Nutius. In die periode begon in Antwerpen Christoffel Plantijn echter meer en meer op de voorgrond te treden als uitgever. Plantijn wou betaalbare edities van klassieke auteurs in klein formaat op de markt brengen en vond in Pulmannus een ideale persoon om de gewenste teksten aan te leveren.Pulmannus werkte zich de naad uit het lijf om zoveel mogelijk auteurs voor publicatie klaar te krijgen. Daarvoor verzamelde hij talrijke handschriften en eerdere uitgaven.In 1558 verscheen een editie van Vergilius door Pulmannus.De lijst van auteurs die hij uitgaf in de volgende jaren is indrukwekkend:Ausonius, Avianus, Boethius, Catullus, Claudianus, Horatius, Juvenalis, Lucanus, Paulinus, Persius, Propertius, Prudentius, Suetonius,Terentius en Tibullus. Bij zijn uitgave van Boethius schreef hij ook een kort traktaatje “De metris Boethianis libellus”. Dit bleek uiteindelijk zijn meest succesvolle bijdrage tot de klassieke studiën. Het bleef regelmatig in Boethiusuitgaven verschijnen tot in 1798. 

Theodorus Pulmannus’ boeken, handschriften en notaboekjes kwamen terecht in de Plantijnse bibliotheek.Daardoor is een deel van zijn correspondentie nog steeds bewaard in het Museum Plantin-Moretus. Die bevat onder meer brieven van Justus Lipsius,Andreas Schottus, Gerard Falkenburg en Francesco Sanchez. Hieruit blijkt zijn voortdurende zoektocht naar goede manuscripten en zijn zorg voor een goede tekstuitgave. Behalve deze filologische kwesties leren de overgebleven brieven ook de mens Pulmannus kennen met zijn zorgen voor zijn familie in de moeilijke tijd van de 16de eeuw in de Nederlanden. 

III.Werken 

Uitgaven: 

Voor de verschillende uitgaven (zie de auteurs hierboven vermeld) bij Plantijn zie L.Voet, The Plantin Press, Amsterdam, 1980-1983, nrs. 608-610, 737-738, 934, 993-994, 1378-1379, 1382-1384, 1386, 1493-1495, 1497, 1584-1585, 1959, 2113, 2116, 2265, 2282-2287, 2295-2297, 2449-2450 en 2454­2456. 

Andere uitgaven: 

» Evangelicae historiae libri IV Caelii Sedulii mirabilium divinorum, sive Paschalis carminis, lib. IV.Aratoris in acta apostolorum libri duo.Venantii Honorii Fortunati hymni duo. Basileae, c. 1537 (Machiels J-372; Adams J-792;VD 16, J-1253); 

» Dominici Mancini.Poëmata.Hieronymi Vallensis Patavini Jesuidos,vel de dominica passione lib.I,cum aliis sacris aliquot poematis,Antwerpen, Joannes Bellerus, 1559 (BT 2034); 

» Illustrium poetarum flores. Per Octavianum Mirandulam collecti, & in locos communes digesti: nunc vero ab innumeris mendis repurgati a Theod. Pulmanno Craneburgio. Antverpiae, Joannes Bellerus, 1568 (BT 6028 en BT 6029). 

» Correspondentie: Museum Plantin-Moretus, vooral Archief 91, fols. 475-560 en Ms. M 229. 

IV. Literatuur: 

» BHAPB (1972), nrs. 5078-5079; » J.-F. Maillard, J. Kecskeméti en M. Portalier (eds.), L’Europe des humanistes (14e-17e siècles), Paris, 1995, p. 352. 

[Dirk Imhof] 

Citeerinstructie: 

Dirk Imhoff,‘Theodorus Pulmannus’in:Jan Bloemendal en Chris Heesakkers,eds., Bio-bibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www. dwc.huygensinstituut.nl