Loos, Cornelis (1542c-1596?)

31 maart 2010

I. Biografie

Cornelius Loos(aeus) Callidius (of Finius) Chrysopolitanus (Gouda ca. 1542 – Brussel ca. 1596) was de oudste zoon van Jan Corneliszoon Loos, onder meer schepen van Gouda, en Elyzabeth Cornelis Janszoon Bos(sen)dochter. In zijn geboortestad doorliep hij de Grote School die hij op 1.5.1558 verliet. Op 26.8.1561 liet hij zich als student van de pedagogie De Valk in Leuven immatriculeren. Hij beëindigde zijn artesopleiding op 4.2.1564 toen hij tot artium licentiatus promoveerde. Na een onderbreking van enkele jaren,waarin hij denkelijk tot priester is gewijd,ging hij in Leuven theologie studeren. Daar sloot hij op 18.3.1572 zijn studie af met zijn vierde responsio formalis.Vervolgens zou hij in Mainz de graad van doctor in de theologie hebben behaald. In 1576 woonde hij echter weer in Leuven waar hij als privé-leraar les gaf in de godgeleerdheid. Door de tijdsomstandigheden gedwongen, keerde hij in of rond 1578 naar Mainz terug.Van Mainz trok hij omstreeks 1591 naar Trier waar hij vermoedelijk eveneens theologie doceerde. Hier bracht hem in 1592 zijn traktaat over de heksenvervolgingen, dat hij in Keulen zonder de vereiste goedkeuring wilde laten drukken, in conflict met de kerkelijke autoriteiten.Na enige tijd in het St.-Maximinusklooster bij Trier gevangen te hebben gezeten, werd hij op 15.3.1593 door een kerkelijke rechtbank gedwongen zijn stellingen over toverij en hekserij te herroepen.Tot persona non grata verklaard, vestigde hij zich in Brussel als vicarius van de Kapellekerk. Daar zou hij volgens de overlevering op 3.2.1595 zijn overleden, maar hoogstwaarschijnlijk moet zijn dood later worden geplaatst.

II. Geschriften

Loosaeus’ oeuvre bestaat uit een gebedenboek, politiek-religieuze en theologische traktaten, een naamrol van Hoog- en Nederduitse auteurs, en een taalkundig werkje bestemd voor de school en het onderwijs. Omstreeks 1580 publiceerde hij in een tijdsbestek van drie jaren een negental werken van zeer verschillende aard en inhoud. In één daarvan, zijn beruchte De tumultuosa Belgarum rebellione sedanda … brevis consultatio, predikte hij een kruistocht van heel katholiek Europa tegen de ketterij in de Nederlanden, die met wortel en tak diende te worden uitgeroeid. Ook een aantal andere geschriften ademt dezelfde polemische, contrareformatorische geest.

Het meest bekend is Loos vermoedelijk van zijn traktaat De vera et falsa magia waarin hij zich tegen de heksenvervolging die in zijn tijd veel slachtoffers maakte, keerde en waarvan een fragment in druk en twee boeken in handschrift zijn teruggevonden.

Loos’ bemoeienis met de letteren resulteerde in een soort encyclopedisch boekwerkje van 89 geleerde katholieke auteurs uit Duitsland en de Nederlanden in de zestiende eeuw. Daarnaast gaf hij een voor scholieren en studenten bedoelde bundel Scopae uit en bezorgde hij in 1591 te Keulen een uitgave van de vier oudste bijbelse spelen van zijn oud-stadgenoot Cornelius Schonaeus onder de titel Terentius Christianus. In het voorwerk nam hij twee gedichtjes van zijn hand op.

III.Werken

Contrareformatorische en theologische traktaten:

» Apologia … in orationem Philippi de Marnix, Domini de S. Aldegonda, pro Sereniss. Archiduce Austriae Matthia, & Ordinibus Belgicis, Luxemburg (fictieve drukplaats) 1579 » De tumultuosa Belgarum rebellione sedanda … brevis consultatio, Luxemburg (fictieve drukplaats) 1579 » Spiritus vertiginis utriusque Germaniae in religionis dissidio …, Mainz 1579, 1582 (ander titelblad) » Urbis et orbis defensio, qua de abominabili crimine … edita adversus iniquissimas calumnias … Christianus Francken, apostata …, Mainz 1581 » Duellum fidei et rationis: si in eucharistiae sacramento vere sit corpus Chisti?, Mainz 1581 » Ecclesiae venatus, sive altera ejus functio, circa fidei ministerium in reducendis deviis, Keulen 1585 » Apparatus mensae dominicae. Pia exercitia, tum selectas preces, et pulchras meditationes continens, Keulen 1591 » Officium venerabilis sacramenti cum precibus aliisque piis exercitiis, Keulen 1591 » De vera et falsa magia, Keulen 1592 (fragment) » Sacrae theologiae institutionum libri quatuor, Keulen 1596

Gebedenboek: » Thuribulum aureum sanctarum precationum, Mainz 1581

Catalogus:

» Illustrium Germaniae scriptorum catalogus, quo doctrina simul et pietate illustrium vita et operae celebrantur …, Mainz 1581,1582 (titeluitgave)

Schoolboek: Scopae Latinae ad purgandam linguam a barbarie, Mainz, 1582

IV. Literatuur

BHAPB 1972;BHAPB 1988;P.C.van der Eerden,‘Cornelius Loos und die magia falsa’, in Hartmut Lehmann,Otto Ulbricht,Hrsg.,Vom Unfug des Hexen-Processes.Gegner der Hexenverfolgungen von Johann Weyer bis Friedrich Spee,Wiesbaden 1992 [= Wolfenbütteler Forschungen 55],139-160;H.van de Venne, ‘Mr. Cornelius Loosaeus’, in id., Cornelius Schonaeus Goudanus (1540-1611), Deel 2, De vriendenkring. Gedichten aan en van zijn vrienden,Voorthuizen 2002 [= Haarlem reeks 15.2], 284-293

[H. van de Venne]

Citeerinstructie:

H. van de Venne, ‘Cornelis Loos’ in: Jan Bloemendal en Chris Heesakkers, eds., Bio-bibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www. dwc.huygensinstituut.nl